Getekend voor het leven na Srebrenica

We laten veel links liggen, Vriendin en ik, sinds we professionele netflixers zijn. De ene serie na de andere verslinden we. Televisie is er voor het ‘hier en nu gebeuren’. Of voor het ’toen en nu’. Zo keken we met verbijstering naar de indringende documentaire van Coen Verbraak: de machteloze missie van Dutchbat in Srebrenica.

Vijfentwintig jaar geleden is het al weer. De beelden van mannen die in rijen achter elkaar lopen het niemandsland in, terwijl hun vrouwen en kinderen in bussen naar ‘veilige’ plaatsen worden gebracht, heb ik opnieuw op het netvlies. Maar groter nu en heftiger.

Overgenomen uit NPP Focus: In het hart van de bloedige strijd in voormalig Joegoslavie ligt Srebrenica. In geen land wordt zoveel gevochten als in Bosnië-Herzegovina. En binnen Bosnië ligt Srebrenica op een zeer riskante plek, dichtbij de Servische grens. Net als de rest van Bosnië is het stadje een lappendeken van culturen. Het was ooit de parel van een verenigd Joegoslavië. Vanuit de hele republiek kwam de elite hierheen om zich in de groene heuvels te goed te doen aan ‘helend’ bronwater waar het gebied rijk aan is. De oude Romeinen noemden de valleiplaats al de Zilverstad, een naam die tot op de dag van vandaag weerklinkt in Srebrenica: ‘Srebre’ is het Bosnische woord voor zilver.

Al vroeg in de oorlog wordt er heftig gevochten in de groene heuvels van het stadje. Zelfs zo heftig dat de Verenigde Naties (VN) in 1993 besluiten er een safe-zone van te maken: een gebied waar burgers veilig zijn en blauwhelmen de vrede bewaken. – einde citaat

De documentaire

In de documentaire worden een aantal mannen/vrouwen geïnterviewd die destijds deel uitmaakte van DutchBat. Het waren jonge mannen en vrouwen toen, gewone soldaten, die werkelijk geen idee hadden van wat hen te wachten stond. Een vredesmissie zou het zijn, ongewapend en met een hart vol idealen gingen ze naar de safe-zone.

De pijn en het verdriet is in hun ogen te lezen. ‘Machteloos’ is misschien wel het woord dat het meest blijft hangen. Machteloos toe zien hoe je als speelbal heen en weer wordt gegooid tussen partijen die vanaf een veilige afstand instructies geven en verder niets doen.
Machteloos de vrachtwagens nastaren die met mannen en jongens vertrekken. Eindpunt: ze konden het raden.
Machteloos toezien hoe moeders hun kinderen niets te eten kunnen geven.
Machteloos toezien hoe vijf plas- en poephuisjes bij lange na niet voldoende waren voor vierduizend vluchtelingen.

En allemaal hebben ze er iets aan overgehouden. De ene huilt bij bijna elke vraag, de ander haalt zijn schouders op en noemt bijna als een robot op wat ze allemaal goed hebben gedaan. Dat het niet gaat om achtduizend doden maar om hen die wel overleefden. De jongen van toen is voor altijd verstopt en onvindbaar in de gepantserde man.
Weer een andere man die als jongen vrolijk lachend op de foto staat en nu pijnlijk de weg weer terug probeert te vinden naar ‘normaal’.

En Karremans. De man die als een schooljongen wordt toegesproken door Servische generaal Ratko Mladic. Hij wordt gekleineerd en geschoffeerd. We horen hem domme, onhandige dingen zeggen en grapjes maken waar het totaal ongepast is. Hij oogt meer als een vriendelijke opa dan als de sterke leider die hij op papier en sterren was.

Hij geeft nu toe hoe hij zich gebruikt voelde. Hoe hij fouten maakte en totaal niet geschikt was om voor zijn ‘mannen’ de juiste dingen te doen. Hoe hij thuis, in Nederland, aan de schandpaal werd genageld. Iemand moest de schuld krijgen. Stuk voor stuk nemen de ‘mannen’ van toen het voor hem op. Dat is mooi om te zien.

Na deze documentaire bleven we stil, Vriendin en ik. Wat een pijn en verdriet, wat een oneerlijke strijd, wat een haat tussen mensen en volkeren, wat een macht heb je als met veel bent, macht om mannen en jongens meedogenloos neer te knallen. Achtduizend.

Maar meer nog, wat een politiek gekonkel. Misselijkmakend bijna. Niet eens bijna.